ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދަނޑުވެރިކަމުގެ ސިޔާސަތުތަކަކީ، އޭގެ ތަޞައްވުރުގައި ވަރަށް އުންމީދީ މަންޒަރުތަކެއް ކުރަހައިދޭ ސިޔާސަތުތަކެވެ. ނަމަވެސް އަސްލު މަންޒަރުގައި މިފެންނަނީ އެސިޔާސަތުތައް ފެއިލްވެފައިވާ ތަނެވެ. ފެއިލްވެފައޭ މިދަންނަވަނީ ހަމަ ރަނގަޅަށްވެސް ފެއިލްވެފައިވާތީއެވެ. ދުވަހުން ދުވަހަކަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދަނޑުވެރިކަން ހީނަރުވަމުންދާތީއެވެ. ބޭރުން އެތެރެކުރާ ތަރުކާރީ އާއި މޭވާގެ ބާވަތްތަކަށް ބަރޯސާވުން ކުޑަކުރެވޭތަން ނުފެންނާތީއެވެ. ރާއްޖެއަށް ބޭނުންވާ ކާބޯތަކެތީގެ 90 އިންސައްތައަށްވުރެ ގިނަ  ތަކެއްޗަކީ ރާއްޖެއިން ބޭރުން އެތެރެކުރާ ތަކެއްޗެވެ. މިޢަދަދު ދަށްކޮށް، މިކަމަށް ހަރުދަނާ ސިޔާސަތެއް ކަނޑައަޅައި، އެތެރެކުރާ ތަރުކާރީ އާއި މޭވާގެ ބާވަތްތަކުގެ ތެރެއިން ރާއްޖޭގައި ހެއްދޭތަކެތި އުފެއްދުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ދަނޑުވެރިކަން ކުރިއެރުވުމަށްޓަކައި މިހާރުގެ ސަރުކާއި ކުރީގެ ސަރުކާރުތަކުން މަސައްކަތް ނުކުރެއެކޭ ދަންނަވަނީއެއް ނޫނެވެ. މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިފައިވިޔަސް، އެދެވޭ ނަތީޖާއެއް ޙާޞިލުނުވެ،  ދާއިރާ އޮތީ އަދިވެސް ތަރައްޤީ ނުވެއެވެ. ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޒަމާނީ ޓެކްނޮލޮޖީ ފަހިވެފައިވާ މިޒަމާނުގައި، ރާއްޖޭގެ އާބާދީއާއި ފުޅާވަމުންދާ ދިވެހި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތަށް ބޭނުންވާ މިންވަރުގެ އެކެއް އިންސައްތައާ ގާތަށްވެސް ދަނޑުވެރިކަން ކުރިއަރާފައި ނުވެއެވެ.

ކުރިން ދެންނެވި ފަދައިން، ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ސިޔާސަތުތަކާއި ޕްލޭންތަކެއް ކުރީގެ ސަރުކާރުތަކުން އެކުލަވާލާފައިވެއެވެ. ގްރީންހައުސް ތަޢާރަފުކުރުމާއި، ޒަމާނީ އިރިގޭޝަން ސިސްޓަމްތަކާއި، ދަނޑުވެރިންނަށް ބޭނުންވާ ތަމްރީނު ދިނުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް ފަދަ ކަންކަން ހިމަނައިގެންނެވެ. މި ސިޔާސަތުތައް ތަންފީޛުކުރުމުގެ ގޮތުން، ނިމިދިޔަ ސަރުކާރުން 2021 ވަނަ އަހަރު އެގްރޯ ނޭޝަނަލް ކޯޕަރޭޝަން(އެގްރޯނެޓް) ގެ ނަމުގައި ދަނޑުވެރިކަމަށް ޚާއްޞަކޮށްގެން ކުންފުންޏެއް އުފެއްދިއެވެ. އެގްރޯނެޓްގެ  ވެބްސައިޓުގައި ބުނެފައިވާ ގޮތުން އެކުންފުނީގެ އަމާޒަކީ ، ދަނޑުވެރިކަމަށް ބޭނުންވާ އިދާރީ އަދި ފަންނީ ދާއިރާއިން ލިޔާޤަތާއި ޤާބިލިއްޔަތު އުފައްދައި ، ތަރައްޤީކޮށް އާ ހަރުފަތަކަށް ދިވެހި ދަނޑުވެރިކަން ވާޞިލް ކޮށްދިނުމެވެ. އަދި ، ފައިދާއާއި ނަފާލިބޭ އިޤްތިޞާދީ ޙަރަކާތެއްގެ ގޮތުގައި ، ދަނޑުގޮވާން ކުރުމަށް ޝައުޤުވެރިވާ ފަރާތްތަކަށް އެހީތެރިވެދީގެން ، ދިވެހި ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތު ތަރައްޤީ ކުރުމެވެ. މިއީ ވަރަށް ފޮނި އަދި އުންމީދީ ވާހަކަތަކެކެވެ. ނަތީޖާއަކީ ކޮބައިތޯއެވެ. ލިބެން ހުރި މަޢުލޫމާތުތަކަށް ބަލާއިރު، ޙާޞިލުކުރެވުނު ނަތީޖާ ވަރަށް ދަށެވެ.

ތަފްޞީލުކުރެވޭތޯ ބަލާނަމެވެ. ނިމިދިޔަ ސަރުކާރުގެ ބޮޑު ތަޞައްވުރެއްގެ ދަށުން އެކުލަވައިލި “ނޫ އިޤްތިޞާދު” ތަންފީޛުކުރަމުން ދަނިކޮށް، 2023 ވަނަ އަހަރު ދިވެހިރާއްޖެއަށް 9،942 ޓަނުގެ ކަރަލާއި 2،780 ޓަނުގެ ދޮންކޭލާއި 1،112 ޓަނުގެ ކިއުކަމްބާއާއި 841 ޓަނުގެ ލެޓިއުސްއާއި 501 ޓަނުގެ މިރުސް ރާއްޖެއަށް ބޭރުގެ ގައުމުތަކުން އެތެރެކޮށްފައިވެއެވެ. މިތަކެއްޗަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހެއްދޭ ތަކެއްޗެކެވެ. އެގްރޯނެޓު މެދުވެރިކޮށް ސަރުކާރުން ހިންގި ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޕްރޮގްރާމުތަކުގައި އުފައްދަން މަސައްކަތްކުރި ތަކެއްޗެވެ. ފައިސާއިން ބަލާނަމަ، މިތަކެތީގެ އަގު 11 މިލަޔަން ޑޮލަރާ ގާތްކުރާނެއެވެ. މިއީ، ނޫ އިޤްތިޞާދޭ ކިޔުނު ސިޔާސަތުގެ ދަށުން ރާއްޖެއަށް ބޭނުންވާ ތަރުކާރީ އަދި މޭވާގެ ބާވަތްތައް އެތެރެކުރުން މަދުނުވިކަން ދައްކުވައިދޭ ކުޑަ މިސާލެކެވެ. 2021 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން އެގްރޯ ނޭޝަނަލް ކޯޕަރޭޝަން އިން ދައުލަތުގެ ބަޖެޓާއި ބޭރުގެ ހިލޭއެހީގައި ދަނޑުވެރިކަމުގެ މަސައްކަތް ކުރިކަމުގައިވިޔަސް، 2023 ވަނަ އަހަރު ނިމިގެން ދިޔައިރުވެސް، އެދެވޭ ނަތީޖާއެއް ޙާޞިލުކުރެވުނު ތަނެއް ނުފެނެއެވެ.

ސަބަބަކީ، ސަރުކާރުގެ ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ސިޔާސަތުގެ ލަނޑުދަނޑިތައް ކަނޑައަޅައި ކަރުދާހުގައި ލިޔާއިރު، ވަކި ތަޞައްވުރަކަށް ވާޞިލުވުމަށްޓަކައި ކުރަން ހުށަހަޅާ ކަންކަމާއި ޢަމަލީގޮތުން ކުރާ ކަންކަން ދިމާނުވެއެވެ. ނުވަތަ ސިޔާސަތެއް ކަނޑައަޅާފައިވިޔަސް ތަންފީޛުކުރަނީ އެހެން ކަމެކެވެ. ދަނޑުވެރިކަމަށް ބޭނުންވާ އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ ގާއިމުވެފައި އޮތުން މުހިންމެވެ. ނަމަވެސް، ވިޔަފާރި އުސޫލުން ދަނޑުވެރިކަން ކުރުމަށްޓަކައި ދަނޑުވެރިކަން ނުކުރާ ސަރަޙައްދެއްގައި ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބައެއް އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ ގާއިމުކުރަނީ ކޮން ތަޞައްވުރަކަށް ވާޞިލުވުމަށްޓަކައި ކަމެއް ނުވިސްނެއެވެ.

ސިޔާސަތުތަކާއި ޕްލޭންތައް އެކުލަވާލާއިރު، ދަނޑުވެރިކަމުގެ ސިނާޢަތަށް ދިމާވާ ޙަޤީޤީ ގޮންޖެހުންތައް އެކަށީގެންވާ ސަމާލުކަމެއް ދެވިފައިނެތެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭ އަކީ ދަނޑުވެރިކަމަށް ބޭނުންކުރެވޭނެ ބިން މަދު، ފެނުގެ ދަތިކަން އޮތް ގައުމެކެވެ. ނަމަވެސް މިކަންކަމަށް ބެލިގެން، ދެމެހެއްޓެނެވި ސިޔާސަތުތަކެއް ކަނޑައެޅިފައިވާތަން ނުފެނެއެވެ. މިސާލަކަށް، ބިމާއި ފެން އިޤްތިޞާދުކޮށް ހެޔޮގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަށްޓަކައި ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ޤާނޫނެއްވެސް މިހާތަނަށް ހެދިފައިނެތެވެ. ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ދިރާސާތަކަށް އިސްކަންދީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ މާޙައުލަށް އެކަށޭނަ ހައިޑްރޯޕޯނިކްސް ޓެކްނޮލޮޖީ ފަދަ ކަންކަމަށް އިންވެސްޓްކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ރަށްރަށުގައި ފުރަތަމަވެސް އެޅީ ޑިސްޓްރިބިއުޝަން ސެންޓަރުތަކެކެވެ. ރާއްޖޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކުގައި ސަރުކާރުގެ ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ކުންފުނި ކަމުގައިވާ އެގްރޯނެޓުން 9 ޑިސްޓްރިބިއުޝަން ސެންޓަރު އަޅާފައި އެބަހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް މިއިން ސެންޓަރަކުން ގެނައި ތަރުކާރީމޭވާގެ ބާވަތެއް ދުށް މީހެއްނެތެވެ.

ރަނގަޅެވެ. ދަނޑުވެރިކަމަށް ބޭނުންވާ އިންފްރާސްރަކްޗާރ އާއި އަސާސީ ވަސީލަތްތައް ހުންނަންޖެހޭނީ ފުރިހަމަވެފައެވެ. ދަނޑުވެރިކަމުން އުފައްދާ ބާވަތްތައް ގުދަންކޮށް އެބާވަތްތައް އެއްރަށުން އަނެއް ރަށަށް އުފުލުމަށްޓަކައި އަގުހެޔޮ، ފަސޭހަ ދަތުރުފަތުރުގެ ނިޒާމެއް އޮންނަން ޖެހޭނެއެވެ. އަދި ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތައް ގަނެވިއްކާ ފަރާތްތަކާ ހަމައަށް ތާޒާކަމާއެކު ތަކެތި ފޯރުކޮށްދެވޭނެ ނިޒާމެއްވެސް އޮންނަންޖެހެއެވެ. ނަމަވެސް، މިފަދަ ވަޞީލަތްތައް ގާއިމުކުރުމުގައި އިސްކަންދޭން ތަރުތީބަކާއި ވަކި ހަމަތަކެއް އޮންނާނެއެވެ. އުނޫން ގޮތަކަށް މަސައްކަތްކުރާނަމަ، އެއީ ގިނަފަހަރު ބޭކާރު ޚަރަދުތަކެކެވެ. ފަހަރެއްގައި 10 ވަރަކަށް މިލިޔަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށްގެން އެގްރޯނެޓުން ބަނދެފައިވާ އެގްރިބޯޓުގެ ބޭނުމެއްނުހިފި، ފަޅުގައި އަޅާފައި އޮތީ، މިދެންނެވި ތަރުތީބާއި ހަމަ އޮޅިފައި އޮތުމުން ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. ދެންވެސް އެހެން ވާހަކައެކެވެ. ރާއްޖެއަށް ޒިޔާރަތްކުރާ ފަތުރުވެރިން އަހަރެއްގެ މައްޗަށް ގާތްގަނޑަކަށް ނަވާވީސްހާސް ޓަނުގެ ކާބޯތަކެތި ބޭނުންކުރެއެވެ. 2023 ވަނަ އަހަރު 1.8 މިލިއަން ފަތުރުވެރިން ރާއްޖެއަށް ޒިޔާރަތްކޮށްފައިވާއިރު، ރަނގަޅު ސިޔާސަތެއް އޮތްނަމަ ރާއްޖޭގެ ދަނޑުވެރިންނަށް މި ޑިމާންޑްގެ ކުޑަ މިންވަރެއްނަމަވެސް ފުއްދައިދެވުނީހެވެ. ނަމަވެސް، ސިޔާސަތުތައް ތަންފީޒުކުރުމުގައި ދަނޑުވެރިންނާއި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ވިޔަފާރިތަކާ ގުޅުވައިދޭނެ ނުވަތަ ދިވެހި ދަނޑުވެރިން ހައްދާ ތަކެއްޗަށް ފުރުޞަތު ލިބޭނެ ނިޒާމެއް ގާއިމުކުރުމަށް މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިފައިނެތެވެ.

އަބަދުވެސް ސަރުކާރުތަކުން ދަނޑުވެރިން ބާރުވެރިކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރާނެ ކަމަށް ބުނެއެވެ. ނިމިދިޔަ ސަރުކާރުން ކޮމިއުނިޓީ ފާމިން އާއި ކޮންޓްރެކްޓް ފާމިންގެ މަޝްރޫޢެއްވެސް ހިންގިއެވެ. މީގެތެރެއިން ކޮންޓްރެކްޓް ފާމިންއަކީ ފެއިލްވެފައިވާ މަޝްރޫޢެކެވެ. 700 އަށްވުރެ ގިނަ ދަނޑުވެރިންނާއެކު ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތައް އުފެއްދުމަށްޓަކައި އެގްރޯނެޓުން ހިންގި މި މަޝްރޫޢުގެ ދަށުން ދަނޑުވެރިން ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތައް އެގްރޯނެޓަށް ވިއްކައި ހެދިއެވެ. ނަމަވެސް، 2023 ވަނަ އަހަރު ނިމުނުއިރު، މި މަޝްރޫޢު އޮތީ މުޅިން ހުއްޓިފައެވެ. މި މަޝްރޫޢުގެ އިތުރުން، މިވެއިތުވެދިޔަ 3 އަހަރު ތެރޭގައި އަލަށް ދަނޑުވެރިކަން ފަށަން ބޭނުންވެގެން އެދުނު  485 މީހުންނަށް ގާތްގަނޑަކަށް 4.5 މިލިޔަން ރުފިޔާ އެގްރޯނެޓު މެދުވެރިކޮށް ދޫކުރިއެވެ. ތަފާސްހިސާބުތަކުން ދައްކާގޮތުން، ދިވެހި ވަކިވަކި ދަނޑުވެރިންނަށް ނިމުނު ސަރުކާރުގައި ފަސްމިލިޔަން ރުފިޔާއާ ގާތަށް މާލީ އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދީފައިވެއެވެ. މިއީ ސަރުކާރު މެދުވެރިގެން ބޭންކުތަކުން ދޫކުރި ފައިސާ ނުހިމަނައި ޖެހި ހިސާބެކެވެ. އެގްރޯނެޓުން ދޫކުރި ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ފައިސާއަކީ އަނބުރާ ދައްކާގޮތަށް ދޫކުރެވުނު ފައިސާއެވެ. ނަމަވެސް، ސަރުކާރަށް މިފައިސާގެ ތެރެއިން މަދު މިންވަރެއް ނޫނީ އަނބުރާ ނުލިބެއެވެ. ދެންއޮތީ، މިފައިސާ ލިބުނު ބަޔަކު ފައިސާއިން ދަނޑުވެރިކަން ކުރިތޯ ބެލުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެއީ އެހެން މައުޟޫއެކެވެ. ނަމަވެސް، މާލީގޮތުން ދަނޑުވެރިންނަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ ނަމުގައި ފައިސާއާއި ތަކެތި ބަލަންޖެހޭ މިންވަރަށް ނުބަލައި ދީ ހަދާއިރު، އެކަށީގެންވާ މާލީ އެހީތެރިކަން ނުލިބިގެން ދަނޑުވެރިކަމުގައި ކުރިއަށް ނުދެވިފައިތިބި އެތަކެއް ދަނޑުވެރިންނެއް ރާއްޖޭގައި އެބަތިއްބެވެ. ދަނޑުވެރިން ބާރުވެރިކުރުވުމަށްޓަކައި ރަނގަޅު ސިޔާސަތެއް އެކުލަވާލެވިފައި އޮތްނަމަ އެމަގުން މިކަންކަން ނުހިނގާނެއެވެ.

އެހެންކަމުން، ދަނޑުވެރިކަމުގެ ދާއިރާ ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި ތަރައްޤީކުރުމަށްޓަކައި، ޢަމަލީގޮތުން މައްސަލަ ހައްލުކުރެވޭނެ ސިޔާސަތުތަކެއް ކަނޑައަޅައި ތަންފީޛުކުރަން އެބަޖެހެއެވެ. ބިން އިޤްތިޞާދުކޮށް ފެނުގެ ދަތިތަކާއި ދަނޑުވެރިކަމަށް ދިމާވެފައިވާ މައިގަނޑު ގޮންޖެހުންތައް ހައްލުކުރުމަށް ދިރާސާތައްކޮށް، ޒަމާނީ ދަނޑުވެރިކަމުގެ ވަޞީލަތްތަކަށް އިސްކަންދީގެން، ހައިޑްރޯޕޯނިކްސް އާއި އެކުއަޕޯނިކްސް ފަދަ ނިޒާމުތައް ދަނޑުވެރިކަމުގައި ބޭނުންކުރުމަށް މަޝްރޫޢުތައް ހިންގުމަށް ވަށައިޖެހޭ ސިޔާސަތުތަކެއް އެކުލަވާލަންޖެހެއެވެ. ސިޔާސީ ސަޅިބައިސާ ކެނޑުމުގެ ބަދަލުގައި ފަތުވެރިކަން ފުޅާވަމުންދާއިރު، ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތަކަށް އިތުރުވަމުންދާ ޑިމާންޑާ އެކަށީގެން މިންވަރަށް ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތައް އުފެއްދުމަށް ފުރިހަމަ ސިޔާސަތުތަކެއް ރާއްޖެއަށް ބޭނުންވެއެވެ. ދަނޑުވެރިން ބާރުވެރިކުރުމަށް ބިން ދޫކުރުމުގެ ހަރުދަނާ ސިޔާސަތުތަކެއް ކަނޑައަޅައި ދެކޮޅުޖެހޭ ގޮތެއްގައި ދަނޑުވެރިންނަށް މާލީ އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދޭނެ ނިޒާމެއް އެކުލަވައިލަންޖެހެއެވެ. ސިޔާސަތެއް އޮތުމުން ނުފުދޭނެއެވެ. ސިޔާސީ ފައިދާއަށް މަސައްކަތްކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ކަނޑައަޅާ ސިޔާސަތުތަކާއި ލަނޑުދަނޑިތައް ހާޞިލުކުރުމުގެ އިލްމާއި ޙިލްމާއި ތަޖުރިބާލިބިފައިވާ ބަޔަކާ މި މަސައްކަތް ހަވާލުކުރަންވެސް ޖެހޭނެއެވެ.